An Chéad Chlosleabhar Gaeilge sa bhFearann Poiblí ar Fáil anois go hIdirnáisiúnta

 Tá ollamh le teangeolaíocht as Gaillimh, atá anois ag obair i gceantar Nua Eabhraic, tar éis an chéad chlosleabhar Gaeilge a chur ar fáil sa bhfearann poiblí. Bailiúchán béaloidis as 5 chontae in Iarthar na hÉireann atá sa leabhar, darb ainm An Sgéaluidhe Gaedhealach, a foilsíodh i 1901.

Thaifead an t-Ollamh Brian Ó Broin, a mhúineann teangeolaíocht ar William Paterson University, New Jersey, na 35 scéal thar thréimhse 18 mhí, ag tosú le fearas taifeadta simplí agus ag críochnú an tionscadail i stiúdeónna stáisiún raidió na hollscoile, WPSC-FM. B'éigean dó eagar a chur ar 40 uair a chloig de réamhthaifid, agus tá 13 uair a chloig sa táirge deireannach.

Is é Dubhghlas de hÍde, iar-uachtarán Éireann agus duine de bhunaitheoirí Conradh na Gaeilge, a chuir an bailiúchán le chéile sa bhliain 1901, tar éis dó na scealta a fhoilsiú i nGaeilge agus i bhFraincis in iris acadúil Bhriotáineach.

D'eascair An Sgéaluidhe Gaedhealach as tionscadal bailithe seanchais a thosaigh de hÍde agus é fós ina mhacléinn i gColáiste na Tríonóide sna 1880aí. Ba chuid lárnach é dá fheachtas leanúnach litríocht dúchasach na hÉireann a chur ar bhonn chomhionannais le litríocht ar bith eile san Eoraip. Bailíodh na 35 scéal ó sheanchaithe i gcúig chontae in Éirinn, agus is samplaí iontacha uad de scéalta traidisiúnta agus nua, ó eachtraithe fiannaíochta suas go dtí scéalta taibhsí, meirligh, draoithe, tiarnaí, agus seoid faoi thalamh.

Tá roinnt closleabhair Ghaeilge ar fáil cheana féin, ach is é seo an chéad chlosleabhar ariamh atá go hiomlán san fhearann poiblí, agus atá ar fáil saor in aisce le híoslódáil mar théacs agus mar thaifead. Tá teacht air ag www.librivox.org.

Tionscadal idirnáisiúnta is ea Librivox atá sé mar aidhm aige téacsanna atá san fhearann poiblí a chur ar fáil mar chlosleabhair. Bhunaigh an foilsitheoir agus gníomhaí Ceanádach Hugh McGuire é sa bhliain 2005, agus oibríonn an tionscadal lámh ar lámh leis an Internet Archive agus Project Gutenberg

Tá srian áirithe le closleabhair a bheith ar fáil as Gaeilge san fhearann poiblí mar gheall ar dhlí an chóipchirt. In Éirinn, ní théann téacsanna isteach san fhearann poiblí go ceann seachtó bliana i ndiaidh bhás an údair. Fágann sin nach mbeidh clasaicí mar Cré na Cille nó An Béal Bocht san fhearann poiblí go dtí na 2030aí nó na 2040aí, agus dá réir sin ní cheadaítear iad a chur ar fáil mar chlosleabhair saor in aisce.

Ní haon chúnamh é stair na foilsitheoireachta Gaeilge. Foilsíodh mórchuid na dtéacsanna atá san fhearann poiblí i gclófhoirne Gaelacha faoi chórais litrithe agus gramadaí atá tamall maith ó Ghaeilge chaighdeánaithe na linne seo, agus cothaíonn seo deacrachtaí móra do lucht an taifeadta agus léitheoirí araon. Ar ámharaí an tsaoil, foilsíodh an leabhar seo sa chló rómhánach, rud a chuir go mór lena inléiteacht.

Níos mó eolais: https://sites.google.com/view/sgeal/

Teagmháil: Professor Brian Ó Broin, brianeanna [ag] hotmail.com

Seol ríomhphost más mian leat teagmháil teileafóin, Zoom nó Skype a dhéanamh leis an Ollamh Ó Broin

First Public Domain Audiobook in Irish Launched

 

A NewYork-based linguistics professor from Galway, Ireland has released the first Irish-language public-domain audiobook, a 1901 collection of folklore from four West of Ireland counties entitled An Sgéaluidhe Gaedhealach (the Gaelic Storyteller).

Professor Brian Ó Broin, a linguistics professor at William Paterson University, New Jersey, recorded the 35 stories over a sixteen month period, beginning with a makeshift arrangement of midrange recording equipment and software before completing the project in the studios of his university's radio station, WPSC-FM. Over that period forty hours of raw recordings were edited down to thirteen hours in the final product.

The book, An Sgéaluidhe Gaedhealach, was compiled by Douglas Hyde, an important Gaelic Revival figure of the nineteenth and twentieth centuries who went on to become president of Ireland in 1938.

An Sgéaluidhe Gaedhaelach was the result of a folklore-collection project that Hyde began while still a university student at Trinity College, Dublin in the 1880s and was part of his lifelong campaign to demonstrate that Gaelic Ireland had a folk literature that was every bit as vigorous as any modern literature in Europe. The 35 stories, collected orally from accomplished storytellers in five Irish counties, provide an amazing cross-section of ancient and modern narrative, ranging from adventure stories from the first millennium to nearly-contemporary stories of ghosts, bandits, witches, lords, ladies, and buried treasure.

While several books in Irish have been recorded professionally, this is the first completely public-domain audiobook ever recorded in Irish, and is now available for free download in printed and recorded formats at www.librivox.org.

More Information: https://sites.google.com/view/sgeal/

Contact: Professor Brian Ó Broin, brianeanna [at] hotmail.com

Email professor for telephone number, whatsapp contact, Skype, Zoom, etc.

ASIMS Outing to Athassel and Cashel 9/2017

https://photos.app.goo.gl/dnqgYrTxT255ZXGt1

Fág Seo! Fadhbanna agus Deacrachtaí Aistrithe i gCláir na bPáistí ar TG4: Nodanna d'Aistritheoirí agus d'Fhoghlaimeoirí

An t-Alt go léir ar fáil anseo: https://antullmor.files.wordpress.com/2014/12/obroin2014.pdf

"Fág Seo! Fadhbanna agus Deacrachtaí Aistrithe i gCláir na bPáistí ar TG4: Nodanna d'Aistritheoirí agus d'Fhoghlaimeoirí."
Brian Ó Broin
Ollscoil William Paterson, NJ

Réamhfhocal

Dora (agus a cairde) is cúis le teideal an pháipéir seo. Éinne a bhfuil Dora feicthe acu, beidh a fhios acu go n-athraítear an Béarla/Spáinnis "Come On, Vamonos"[1] san amhrán aitheantais go "Fág Seo, Vámonos." Sa chás seo, aistriúchán maith is ea é, mar tá Dora ag gríosadh an lucht féachana an áit ina bhfuil siad a fhágáil agus dul léi ag eachtraíocht. Ach tá dhá chiall leis an nath sa mBéarla: go fisiciúil ("Come on/Let's go [away from this place]") agus go fíorach ("Come on/Let's [get this job done]"). Sa Ghaeilge fág seo níl ach an chiall fhisiciúil leis an bhfrás. Má deir tú "fág seo", ta tú ag moladh le duine eile an áit ina bhfuil sibh a fhágáil. Ach go rómhinic, deireann carachtar éigin i gcartúin Ghaeilge "Fág seo" le duine éigin i gciall fhíorach an Bhéarla, rud a thugann le fios go bhfuil an t-aistritheoir ag innéacsú[2] Gaeilge ar Bhéarla gan smaoineamh ar chialla difriúla na bhfocal sa Ghaeilge. 'S é sin, tá Béarla ag teastáil ón duine féachana chun ciall a bhaint as an nGaeilge. Fágann sin an Ghaeilge a chloistear sna cláracha mar chód bunaithe ar Bhéarla[3].

Tá nóta criticiúil ag an bpáipéar seo, ach ní cheart don léitheoir, dá réir sin, ceapadh go bhfuil an t-údar seo míshásta le cláracha Gaeilge na bpáistí ar TG4. Go deimhin, níl oiread is clár amháin ar TG4 nach ligfinn do mo pháistí féin breathnú air, fiú agus a fhios agam go bhfuil laigí ann. Tá cláracha Béarla na bpáistí in Éirinn, sa Bhreatain, agus sna Stáit Aontaithe breac le botúin agus béarlagair cheana féin, agus fós féin tagann páistí Béarlacha amach lánlíofa sa teanga sin. B'fhéidir go bhfuil tionchar beag ag an teilifís ar theanga páistí, ach ní athróidh sé a saol.

Mar sin, b'fhearr liom an páipéar seo a úsáid chun breathnú ar na fadhbanna aistrithe a thagann chun solais trí chaint na gcarachtar sna cláracha. Tionchar an Bhéarla an fhadhb is mó a fheictear, ach ná bímis róbhuartha faoi sin. Tá saol na Gaeilge báite sa Bhéarla cheana fein, agus ba cheart glacadh leis go mbeimid ag goid ó phríomhtheanga na hÉireann agus an domhain, díreach mar a ghoid Béarla ón Fhraincis ar feadh na gcéadta bliana (Pyles and Algeo 295-299). Comhartha sláinte is ea é freisin, ó is gadaí gach teanga bheo[4].

---

[1] Is minicí "Let's Go, Vámonos" sna leaganacha Eorpacha, is cosúil.

[2] Séard is brí le innéacsú sa chomhthéacs seo ná Gaeilge a leagan síos ar Bhéarla focal ar fhocal, gan leagan níos nádúrtha a lorg: He-is-happy = Tá-sé-áthasach.

[3] Tabharfar le fios níos déanaí sa pháipéar seo nach drochrud é seo go hiomlán, agus go deimhin go bhfuil sé dosheachanta do mhionteangach.

[4] [T]hese languages must continually translate from major languages in order to retain ‘their vitality and relevance as living languages’ (Cronin 1995: 89).